Biện pháp tu từ hoán dụ là gì? Đừng nhầm lẫn với ẩn dụ!

Trong thế giới ngôn ngữ phong phú của tiếng Việt, biện pháp tu từ đóng vai trò như những gia vị đặc biệt, giúp câu văn, lời nói thêm phần sinh động, hấp dẫn. Một trong số các biện pháp được sử dụng thường xuyên là hoán dụ. Vậy ta có thể hiểu thế nào là biện pháp tu từ hoán dụ? Các bạn hãy cùng KidsUP tìm hiểu  về kiến thức này trong bài viết dưới đây nhé!

Định nghĩa biện pháp tu từ hoán dụ theo SGK

Biện pháp tu từ hoán dụ là biện pháp mà người học dùng để gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên của một sự vật, hiện tượng khác có quan hệ gần gũi với nó. Nói một cách đơn giản, hoán dụ là việc sử dụng một đặc điểm, dấu hiệu hoặc bộ phận của sự vật, hiện tượng để thay thế cho chính nó.

Phân biệt hoán dụ với ẩn dụ trong tiếng Việt

Trong tiếng Việt, hoán dụ và ẩn dụ đều là những biện pháp tu từ so sánh ngầm nên dễ gây nhầm lẫn cho người mới học. Hai biện pháp này tuy mang nhiều điểm tương đồng, nhưng chúng khác nhau ở cơ sở so sánh. Hoán dụ dựa trên mối quan hệ tương cận giữa các sự vật, hiện tượng, trong khi ẩn dụ dựa trên sự tương đồng về đặc điểm, tính chất.

Ví dụ:

• Hoán dụ: “Áo chàm đưa buổi phân ly” => “Áo chàm” được sử dụng để chỉ người dân Việt Bắc vì họ thường mặc loại áo này. 
• Ẩn dụ: “Thuyền về có nhớ bến chăng” => “Thuyền” và “bến” được sử dụng để ẩn dụ cho tình cảm con người vì chúng có sự tương đồng về mối quan hệ gắn bó.

Các kiểu hoán dụ phổ biến và cách nhận diện nhanh

Biện pháp hoán dụ là một biện pháp tu từ linh hoạt, có thể được phân loại thành nhiều kiểu khác nhau dựa trên mối quan hệ giữa các sự vật, hiện tượng. Bốn kiểu hoán dụ phổ biến nhất là hoán dụ dựa trên quan hệ bộ phận – toàn thể, vật chứa – vật bị chứa, dấu hiệu – sự vật và cụ thể – trừu tượng. 

Cách ghi nhớ hoán dụ chỉ trong 5 phút

Để ghi nhớ hoán dụ một cách nhanh chóng và hiệu quả, bạn có thể áp dụng ba phương pháp đơn giản sau: nhận diện theo ngữ cảnh, so sánh với ẩn dụ và áp dụng vào thực tế. Mỗi phương pháp đều có những ưu điểm riêng, giúp bạn nắm vững kiến thức về hoán dụ một cách dễ dàng và tự nhiên.

Cách 1: Mẹo nhận diện hoán dụ theo từng ngữ cảnh

Cách này tập trung vào việc nhận diện hoán dụ thông qua ngữ cảnh sử dụng. Ví dụ, trong các bài thơ về quê hương, đất nước, bạn sẽ thường gặp các kiểu hoán dụ như “áo chàm” (chỉ người dân Việt Bắc), “bàn tay” (chỉ người lao động),… Do đó, ghi nhớ hoán dụ gắn liền với ngữ cảnh giúp bạn dễ dàng nhận ra và hiểu được ý nghĩa của chúng. Đồng thời, phương pháp này cũng giúp bạn mở rộng vốn từ vựng và hiểu sâu hơn về văn hóa, lịch sử.

Cách 2: So sánh với ẩn dụ để tránh sai sót khi áp dụng

So sánh hoán dụ với ẩn dụ là một cách hiệu quả để phân biệt hai biện pháp tu từ này. Bạn cần phải lưu ý sự khác biệt giữa hai biện pháp này, hoán dụ dựa trên quan hệ tương cận, còn ẩn dụ dựa trên sự tương đồng. Nắm vững điểm khác biệt giữa hai biện pháp sẽ giúp bạn tránh được nhầm lẫn khi sử dụng và áp dụng hoán dụ một cách chính xác. Ví dụ, “ăn bát cơm dẻo” là hoán dụ (bát cơm chỉ người nấu cơm), còn “mặt trời của bắp thì nằm trên đồi” là ẩn dụ (mặt trời ẩn dụ cho sự quan trọng).

Cách 3: Áp dụng hoán dụ trong bài viết & giao tiếp hàng ngày

Cách tốt nhất để ghi nhớ hoán dụ là áp dụng chúng vào bài viết và giao tiếp hàng ngày. Khi bạn sử dụng hoán dụ một cách thường xuyên, chúng sẽ trở thành một phần tự nhiên trong ngôn ngữ của bạn. Bạn có thể bắt đầu sử dụng hoán dụ trong các bài viết, bài nói của mình. Ví dụ, thay vì nói “người lao động”, bạn có thể nói “bàn tay”. Thay vì nói “học sinh”, bạn có thể nói “áo trắng”. Phương pháp áp dụng hoán dụ vào thực tế giúp bạn nắm vững kiến thức và sử dụng chúng một cách linh hoạt, sáng tạo.

Ví dụ thực tế về hoán dụ trong đời sống & văn học

Biện pháp tu từ hoán dụ không chỉ là được sử dụng rộng rãi trong văn học, mà còn là một phần không thể thiếu trong giao tiếp hàng ngày. Đây là một thủ pháp nghệ thuật rất phổ biến, giúp bạn có thể miêu tả và diễn đạt câu văn của mình một cách thú vị và đặc sắc.

Hoán dụ trong văn học –  Những câu thơ, câu văn nổi bật

Biện pháp tu từ hoán dụ được sử dụng vô cùng phổ biên trong văn học Việt Nam. Các câu văn hoán dụ được sử dụng một cách tinh tế và sáng tạo, góp phần tạo nên những câu thơ, câu văn giàu sức gợi cảm và có giá trị nghệ thuật cao.

Ví dụ:

• “Áo nâu liền với áo xanh” (Tố Hữu): “Áo nâu” chỉ người nông dân, “áo xanh” chỉ người công nhân. Câu thơ này thể hiện sự đoàn kết giữa hai giai cấp trong xã hội.
• “Bàn tay ta làm nên tất cả” (Hoàng Trung Thông): “Bàn tay” chỉ người lao động. Câu thơ này ca ngợi sức mạnh của người lao động.
• “Một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao” (Tục ngữ): “Cây” chỉ con người, “núi cao” chỉ sức mạnh của sự đoàn kết. Câu tục ngữ này khuyên con người nên đoàn kết để tạo nên sức mạnh lớn lao.

Hoán dụ trong đời sống – Cách dùng tự nhiên hàng ngày

Ngoài sử dụng trong văn học, biện pháp tu từ hoán dụ cũng được sử dụng phổ biến trong giao tiếp  Sau đây là một vài ví dụ c

Ví dụ: 

• “Cả lớp im lặng”, chúng ta không chỉ nói về không gian lớp học mà đang ám chỉ tất cả học sinh trong lớp. 
• “Tôi uống ba ly”, “ly” không chỉ là vật chứa mà còn chỉ lượng nước uống. 
• “Áo trắng đến trường”, “áo trắng” trở thành biểu tượng cho các bạn học sinh.

Kết Luận

Bài viết trên là những chia sẻ của KidsUP về biện pháp tu từ hoán dụ và những ví dụ về biện pháp này trong đời sống. Hy vọng với những thông tin trên, bạn đã biết cách ứng dụng hoán dụ trong văn học và trong đời sống hàng ngày. Hẹn gặp lại các bạn ở những bài viết sau của KidsUP để có thêm nhiều thông tin bổ ích về các biện pháp tu từ trong tiếng Việt nhé!